De geschiedenis van Utrecht Overvecht in tien verhalen

Overvecht bestaat al 60 jaar. Maar de plek waar de woningen zijn gebouwd bestaat natuurlijk veel langer. Voor de Dreefnieuws Special in 2020 schreef Simon de Wilde over de geschiedenis van de wijk, in tien verhalen. 

TEKST SIMON DE WILDE | FOTO’S GODFRIED VAN UTRECHT 

1 Wildernis en woestenij

Een zee van groen gras met daartussen bloemen, water en af en toe een boom. Dit landschap heet veenweide en was feitelijk een moerasachtig gebied, een woestenij. Zo zag het gebied waarop Overvecht is gebouwd eruit in de tijd dat Nederland nog maar zeer dunbevolkt was. Met name langs de rivier de Vecht is al sinds duizenden jaren sprake van menselijke activiteit. Deze meanderende rivier slingert in het noorden van de stad door het veenweidegebied. Doe je ogen maar eens dicht en stel het je voor. Geen flats en dreven, maar een uitgestrekte zee van groen.

Wist je dat?
In Park de Watertoren heb je aan de Moezeldreef een stukje Overvecht waar je kunt zien hoe het er vroeger heeft uitgezien. Het ligt ingeklemd tussen de Moezeldreef en het water en je hebt er uitzicht op de watertoren.

2 Veranderend landschap

Sinds de middeleeuwen zetelt in de stad Utrecht de bisschop. Omdat de katholieke kerk heel rijk was, bezat de bisschop van Utrecht (Adelbold II, die onder andere opdracht gaf tot de bouw van de Dom) veel land. In de stad en daarbuiten stonden kloosters waar monniken leefden. Zij maakten land geschikt voor landbouw. De monniken deden dit in opdracht van de bisschop. Dit proces van land bewerken heet ontginnen. Er werden dijken aangelegd en sloten gegraven. De Klopvaart in Overvecht is zo’n aangelegde sloot. Daarmee werd het water afgevoerd naar de Vecht. Na het jaar 1000 werd het moerasgebied waar Overvecht nu ligt, geschikt gemaakt voor landbouw.

3 Buitenplaatsen

Langs de westzijde van de wijk Overvecht loopt de Vecht. Aan dit riviertje staan de meest prachtige buitenhuizen. Echte paleisjes die in de tijd van het Tijdvak van de Pruiken en Revoluties (1700-1800) werden gebouwd. Vaak in opdracht van rijke koopmannen uit Amsterdam. Die wilden in de zomer de stad ontvluchten als het er warm was en het er stonk. Ook op de plek aan de Vecht waar later Overvecht is gebouwd, zijn ook enkele van deze paleizen neergezet. Anno nu zijn de paleizen veelal verdwenen en is er nieuwbouw verrezen. Wat in Overvecht nog rest, is de oude toegangspoort met een theekoepel, een plek om thee te drinken. Dit hoorde bij de buitenplaats Roosendaal die bewoond werd door onder andere Utrechtse kooplieden, zoals de muntmeester van de provincie Utrecht Ernst Novisadi. Tussen 1823 en 1841 werd de buitenplaats gesloopt. De poort en de theekoepel kun je nog bekijken. 

4 Nieuwe Hollandse Waterlinie

In 1815 besluit koning Willem I om de bestaande Hollandse Waterlinie te verbeteren en uit te breiden. In het gebied waar nu Overvecht ligt, worden de forten, De Klop, De Gagel en Blauwkapel aangelegd. Ze maken deel uit van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Deze verdedigingslinie, bestaande uit verschillende forten, strekt zich uit van Muiden tot aan de Biesbosch. Bij het naderen van vijandige legers kon over de gehele lengte een strook land van vijf kilometer breed onder water worden gezet. Dit proces wordt inunderen genoemd. Rondom de forten mocht daarom niet gebouwd worden. De forten werden door de tijd ingehaald omdat ze niet bestand waren tegen de moderne wapens. Met de komst van het vliegtuig verloren deze forten hun militair nut. In Overvecht kun je tegenwoordig bij Fort aan de Klop een kopje koffie drinken, wat eten en ook kamperen.

5 Blauwkapel

Het dorp Blauwkapel stamt uit de Middeleeuwen en is een voorloper van Overvecht. Er staat een kerkje en er was een versterkt hof. Het is altijd klein gebleven qua bebouwing. Blauwkapel maakte onderdeel uit de van Hollandse Waterlinie en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Wie het dorpje bezoekt, kan zien hoe de soldaten in de barakken woonden. Er was een wachtpoort en een bomvrije kazerne. Op 2 juni 1843 om 8 uur in de avond slaat er bij Blauwkapel een meteoriet in. De explosie was enorm en mensen konden het geluid kilometers verderop horen. Waarschijnlijk heeft de boer het stuk van deze bijzondere steen verkocht, want het is nu te zien in een museum in Budapest. Een klein stukje van deze hemelsteen is aan de Universiteit Utrecht geschonken en is te zien in de meteorietencollectie in het Universiteitsmuseum.

7 De watertoren

Overvecht heeft een heuse landmark: de watertoren. Het is een vreemde eend in de bijt, want de toren is in de stijl van de Amsterdamse School uitgevoerd. Daarmee wijkt het af van de rest van de naoorlogse opbouwarchitectuur. De toren is in 1935 gebouwd als werkverschaffingsproject. De aanpalende wijk Tuinwijk was net gebouwd en de toren moest ervoor zorgen dat er druk op de waterleiding stond. Overvecht werd pas na 1960 uit de grond gestampt. Tot die tijd stond de watertoren eenzaam tussen de veenweiden, slootjes met stukken groen waar sporadisch een boom groeide. De meeste watertorens zijn in de loop der jaren in onbruik geraakt, zo ook deze. Nadat de watertoren jaren leeg heeft gestaan, is deze door waterbedrijf Vitens in 2018 verkocht aan ondernemer Winder Sital uit Diemen. In de media heeft Sital laten weten dat hij vindt dat de watertoren van Overvecht is. Daarom moet de toren een functie krijgen die de wijk nodig heeft. Hij denkt aan een deels openbare plek waar wijkbewoners huiswerkbegeleiding kunnen organiseren of een ander maatschappelijk initiatief. Zelf wil hij ook in de toren gaan wonen en er zijn kantoor vestigen.

8 Bouw

Na de Tweede Wereldoorlog was er een groot gebrek aan woningen. Jonge gezinnen woonden bij hun ouders in kleine, tochtige en vochtige woningen in de binnensteden. Stromend water, gas en licht waren dikwijls afwezig. Uitbreiding van de stad Utrecht was gewenst. Om dit te kunnen doen, moest er grond bijkomen want de gemeente was vol. Dankzij een ruilverkaveling en een aanpassing van de wet kon Overvecht gebouwd worden. De aanpassing van de wet was nodig, omdat de Nieuwe Hollandse Waterlinie bouwen in het schootsveld van de forten verbood. Begin jaren zestig werd de grond bouwrijp gemaakt. Het veen werd afgegraven en daarop werd zand gespoten. Dit zand werd opgezogen bij Maarsseveen en op deze manier zijn de Maarsseveense Plassen ontstaan.

De wijk Overvecht (letterlijk over de Vecht) werd aangelegd in grote vierkanten. De bouw startte in het oosten bij de spoorlijn waar nu station Overvecht ligt. Overvecht-Zuid werd gebouwd tussen 1959 en 1962 en daarna werd Overvecht-Noord gebouwd tussen 1964-1966. De flats met verschillende verdiepingen, de eengezinswoningen en het groen vormde een groot contrast met de bebouwing in de Utrechtse binnenstad. Overvecht is licht, lucht en ruimte. De woningen waren van alle gemakken voorzien zoals centrale verwarming. Overvecht werd al snel een populaire wijk om te wonen en bood ruimte aan ruim 30.000 bewoners. Daarmee was het een stad op zich, een satellietstad van Utrecht. Alle straten eindigen op dreef. Dat maakt het voor sommige mensen ingewikkeld om de weg te vinden.

Een van de beroemdste Overvechters is oud-voetballer Humprey Mijnals (1930-2019). Bij het Pouwer College is er een trapveldje vernoemd naar de oud-international met een in het oog springende muurschildering. Mijnals werd geboren in Suriname en kwam naar Nederland om als prof te spelen bij de Utrechtse voetbalclub USV Elinkwijk, die later met DOS en Velox samenging om FC Utrecht te vormen. De verdediger viel op en kwam als eerste uit Suriname afkomstige speler uit voor Oranje. In 1960 (Overvecht werd net gebouwd) maakte hij zijn debuut bij het nationale elftal tegen Bulgarije. Daar verraste hij het publiek in Amsterdam met een spectaculaire omhaal. De bal kwam na een doelpoging van de Bulgaren via de lat weer het veld in en Mijnals, die ook speelde in Brazilië waar hij dit trucje leerde, maakte zijn roemruchte omhaal. Deze omhaal is vereeuwigd op de muur van de gymzaal naast het trapveldje.

In 1999 werd ‘Minna’, zoals Mijnals ook wel werd genoemd, gekozen tot Surinaams voetballer van de eeuw. Daarmee liet hij voetballers als Ruud Gullit en Frank Rijkaard achter zich. Mijnals ontving bovendien in 2008 de Sportpenning van de gemeente Utrecht. In Suriname wordt elk jaar gestreden om de Humphrey Mijnals Bokaal en in Utrecht is er het jaarlijkse jeugdtoernooi dat wordt gespeeld en zijn naam draagt. Hij woonde om de hoek van de school en kwam daar vaak eten.

10 Zestig jaar Overvecht

In 2007 maakte Nederland kennis met de term ‘Vogelaarwijken’. Ella Vogelaar, de minister van Wonen, wijken en integratie, had een lijst opgesteld met de veertig ‘probleemwijken’ en Overvecht stond daarop. In de stad Utrecht stonden ook de wijken Ondiep, Zuilen en Kanaleneiland op de lijst. Deze wijken kregen geld van de Rijksoverheid om verbeteringen door te voeren zodat het voor de mensen prettiger wonen zou zijn. Sindsdien werken het Rijk, de gemeente, woningcorporaties en andere partijen samen om Overvecht aantrekkelijker te maken. De wijk verandert van aanzien door verschillende projecten. Eerst was de er De Versnelling en nu is er Samen voor Overvecht.

Een van de zaken die verandert is de woningsamenstelling. Sinds 2007 zijn op een aantal plekken jaren 60-woningen gesloopt en daarvoor in de plaats is nieuwbouw gekomen. Voorbeelden zijn het Mariakwartier, het Antoniuskwartier en winkelcentra De Gagel en Overkapel. Ook wordt er momenteel druk gebouwd aan de NPD-strook en gaat er een tienhoogflat tegen de vlakte. De nieuwe woningen zijn deels koop en middenhuur zodat de samenstelling van de wijk verandert. Ook investeren de woningcorporaties in het renoveren en verduurzamen van hun voorraad. Overvecht-Noord is aangewezen om als een van de eerste plekken in het land van het aardgas af te gaan. Op die manier is Overvecht klaar voor de komende zestig jaar.

—

Dit artikel verscheen eerder in de Dreefnieuws Special (september 2020), die je hier digitaal kan lezen.